‘Η απόρριψη’, του Φραντς Κάφκα: ένας λογοτεχνικός λαβύρινθος
του Μιχάλη Κατσιγιάννη
Από την εποχή
του κι έπειτα, ο Φραντς Κάφκα αποτέλεσε – και συνεχίζει ν’ αποτελεί – τη μήτρα
σοβαρών ποιητών και πεζογράφων. Η ιδιαίτερη γραφή του, τα θέματα που
προσεγγίζει, αλλά και ο τρόπος με τον οποίο αποτυπώνει την αντίληψή του γι’
αυτά και καταθέτει τις απόψεις του, ολόκληρο το λογοτεχνικό του σύμπαν δηλαδή,
μας έχει παραδώσει ένα ανεπανάληπτο αισθητικό σύμπαν, ένα πολύτιμο σώμα
κειμένων.
Ο Φραντς Κάφκα,
άνθρωπος κυριολεκτικά ταγμένος στη λογοτεχνία, είναι συγγραφέας αδάμαστος και
περιπλανώμενος, δυσπρόσιτος και κρύφιος, ανερμήνευτος και ποικιλόμορφός. Αντλεί
από τα δεδομένα της πραγματικότητας και του κοινωνικού, πολιτικού και
πολιτισμικού πλαισίου που τη συγκροτούν, αλλά δεν δημιουργεί ανακατατάξεις,
αναπλαισιώσεις και αναδιαμορφώσεις, δεν επιστρέφει δηλαδή απλώς τον κόσμο αλλά
με κάποιες διαφορές. Σίγουρα όχι. Ο Κάφκα δημιουργεί εργαλεία για νέες,
απάτητες από τη δράση, προοπτικές και δυνατότητες.
‘Η απόρριψη’, μια
συλλογή 13 μικρο-διηγημάτων, αποτελεί την επιτομή του όρου «καφκικό». Κείμενα
απολύτως αντιπροσωπευτικά της πένας του Κάφκα, προβάλλουν εικόνες και
συναισθήματα, πράξεις και σκέψεις που κυοφορούν επίμονα μία ανοικτή και άτακτη
σειρά ερωτημάτων, χωρίς απαραίτητα να ζητούν από τον αναγνώστη να δώσει
απαντήσεις. Απλά να στοχαστεί πάνω στις ζωές των χαρακτήρων – και κατά
συνέπεια, να στοχαστεί πάνω στην ίδια τη ζωή.
Στην ‘Απόρριψη’ συναντά
κανείς ποικίλα θέματα όπως την ανασφάλεια, την απελπισία, την παραίτηση, το
παράλογο, την αδράνεια, την τάση για φυγή (βλ. χαρακτηριστικά τα ακόλουθα μικρο-διηγήματα:
Ένα παλιό φύλλο, Επιστροφή στο σπίτι, Μικρό παραμύθι, Η αναχώρηση, Ο γύπας).
Όλα σήματα κατατεθέν του ύφους του και του στιλ του συγγραφέα. Στα μικρο-διηγήματα
αυτά, ο Κάφκα δεν αναφέρεται απλώς στις παραπάνω ποιότητες, αλλά διαπλέκεται
μαζί τους, προσπαθεί να ενωθεί με τις ζωές των υποκειμένων και το κλίμα των
περιβαλλόντων που πλάθει και αναπαριστά και να καταγράψει τον κόσμο
ποικιλοτρόπως.
Σε αυτό ακριβώς
συνίσταται η μυθοπλαστική μαεστρία του Φραντς Κάφκα: η γραφή του τελευταίου,
ούσα μια κατάδυση στους μηχανισμούς του κόσμου, δεν αναλώνει την ενέργεια και
το πάθος της στη μάχη της διαπίστωσης και του παθητικού συλλογισμού, αλλά πάντα
φθάνει μακρυτερα. Θέτει στο έργο της άλλους στόχους. Ποιους; Την κριτική.
Όπως κάθε βιβλίο
και κάθε ιστορία του Κάφκα, η εν λόγω
συλλογή δεν είναι παρά ένας λογοτεχνικός λαβύρινθος. Ο αναγνώστης μαγεύεται και
σαστίζει από την απλότητα του λόγου του συγγραφέα και χωρίς να το έχει
αντιληφθεί, εισέρχεται στον λαβύρινθο. Και εκεί είναι που χάνεται, χωρίς να
έχει στην κατοχή του οδηγό επιβίωσης. Ο Κάφκα δεν προσφέρει τίποτα πέρα από το
προφανές. Ο αναγνώστης, όντας περιπλεγμένος στα κειμενικά νήματα, οφείλει να
ενεργοποιήσει όλες τις – άμεσες και έμμεσες – παραστάσεις του, να αυτοαναλυθεί
μέσα στο θυμικό και τη λογική του και να καταφέρει να βγει απ’ τον λαβύρινθο.
Ωστόσο, υπάρχει
μια παρανόηση σχετικά μ’ αυτό. Η έξοδος από τον λαβύρινθο δεν συνεπάγεται
θετικιστική κατανόηση και εμπέδωση της ‘Απόρριψης’. Ούτε απάντηση στις
φιλοσοφικές αναζητήσεις που εκφράζει. Αντίθετα, η έξοδος από τον λαβύρινθο της
‘Απόρριψης’, αφενός δεν μπορεί να είναι ποτέ απόλυτη, αφετέρου δεν σηματοδοτεί
παρά το στοίχειωμα της συμπεριφοράς του εξερχόμενου – ή μάλλον του δι-εξοδικού
– υποκειμένου εντός ενός άλλου λαβύρινθου: αυτού της ζωής.
Πρώτη δημοσίευση: Ποιείν - Επιθεώρηση Ποιητικής Τέχνης, 20 Ιουλίου 2025