του Μιχάλη Κατσιγιάννη
Ο Γιάννης Λειβαδάς είναι ένας ποιητής που δεν είναι
εύκολο – για ποικίλους λόγους – να περάσει απαρατήρητος. Η ποιητική του
αποτελεί μία καινοτόμα μέθοδο και ένα παράξενο, αινιγματικό αποτέλεσμα. Αυτό
σημαίνει ότι ο Λειβαδάς είναι ένας ποιητής που για να τον εξιχνιάσει κανείς
απαιτείται η βαθιά ενασχόληση – οριακά δέσμευση – από μέρους του
αναγνώστη/μελετητή/κριτικού. Η γραφή του, πυκνή, αιχμηρή, ευμετάβλητη, έντονα
δυσδιάκριτη και αποσυρμένη πότε βαθιά μέσα στον εαυτό της πότε στα μύχια των
εξωτερικού περιβάλλοντος, μοιάζει να αναζητά το πώς της ανθρώπινης υπόστασής, το τι της δράσης της. Η ποιητική κίνηση του Γιάννη Λειβαδά αμφισβητεί
τον τρόπο και τον λόγο που εννοείται και επιτελείται τόσο η ίδια η τέχνη της ποίησης
όσο και η – με την ευρύτερη έννοια -- διαχείρισή της. Με άλλα λόγια, ο ποιητής διαρρηγνύει
– χωρίς καμιά ελαφρότητα αλλά με συνείδηση της ποιητικής του αποστολής – τις καθιερωμένες
δομές εντός των οποίων βρίσκεται η ποίηση καθώς και τις περιστάσεις που τις
αναζωογονούν. Αυτό, αποτελεί θα έλεγα μια διαπίστωση – κλειδί για την ολιστική
κατανόηση του έργου του.
Κλείνοντας, θα ήθελα να ευχαριστήσω τον ποιητή για την απόφασή του να μου παραχωρήσει τη συνέντευξη που παραθέτω εδώ. Κυρίως όμως θα ήθελα να τον ευχαριστήσω για τη διάθεσή του. Τέλος, μία επισήμανση προς τον αναγνώστη. Το κείμενο της παρακάτω συνέντευξης είναι χρήσιμο να αναγνωστεί έχοντας πάντα στο νου ότι η συνέντευξη, ως εργαλείο, γειώνει – με την αρνητική έννοια – το συζητούμενο αντικείμενο.
Συνέντευξη
με τον ποιητή Γιάννη Λειβαδά
Γιατί ασχολείσαι με
την ποίηση; Τι θέλεις να πετύχεις μ’ αυτή;
Δεν ασχολούμαι με την
ποίηση συνεπώς δεν είμαι σε θέση ν’ απαντήσω σ’ αυτή την ερώτηση. Το τι μπορεί
κανείς να πετύχει μ’ αυτή δεν το γνωρίζω καθώς ουδέποτε με απασχόλησε.
Ποιες είναι οι πιο
σημαντικές επιρροές σου (είτε από τη λογοτεχνία είτε και από άλλους τομείς);
Η επιρροή είναι μία, η
ανθρώπινη κατάσταση. Από τη λογοτεχνία ή από άλλους τομείς δέχεται κανείς
επιρροές μόνο σε προκαταρκτικό στάδιο.
Από πού αντλείς
έμπνευση και πώς μετασχηματίζεις και ενσωματώνεις ένα ερέθισμα στον ποιητικό
σου λόγο;
Σχετικά με την
έμπνευση, θα μπορούσα να απαντήσω όσο ήμουν νεότατος, μετά τα τριάντα η
έμπνευση είναι κάτι άσχετο με τη δημιουργία ποίησης. Όσο αφορά το δεύτερο
σκέλος της ερώτησης είμαι αναρμόδιος να απαντήσω διότι μήτε μετασχηματίζω μήτε
ενσωματώνω κάτι.
Πώς σχολιάζεις την
εξέλιξή σου μέσα στην ποίηση;
Δεν έχω το τέλος της
εξέλιξης για να κάνω κάποια εκτίμηση. Θα μπορούσε όμως κανείς να διαπιστώσει
επίσης πως δεν τέθηκε ούτε τίθεται ζήτημα εξέλιξης, ίσως αυτή να είναι εντέλει
αντίστροφη, ίσως καταλήγει εκεί όπου ο ποιητής δεν πρόκειται να καταλήξει.
Η ποίηση ήταν πάντα - για
ποικίλους λόγους - περιθωριοποιημένη. Ωστόσο, στις μέρες μας, θα μπορούσαμε να
πούμε ότι είναι τελείως απομονωμένη και παρηκμασμένη. Πώς τοποθετείσαι σε αυτό;
Για την
περιθωριοποίηση ενός τέτοιου πράγματος χρειάζεται είτε κάποιος να μη γνωρίζει
τι ακριβώς είναι είτε να μην είναι σε θέση να το καταλάβει. Συνεπώς κάτι άλλο
συνέβαινε και εξακολουθεί να συμβαίνει. Δεν πιστεύω πως η ποίηση είναι σήμερα
απομονωμένη και παρηκμασμένη. Δεν είναι τίποτ’ απ’ τα δυο. Λειτουργεί τόσο στον
τομέα των πρωτοβουλιών της όσο και έξω απ’ αυτόν. Παρηκμασμένη είναι μόνο η
στιχική φενάκη, η κειμενική προπαγάνδα.
Η θεωρία της
λογοτεχνίας -αλλά και η θεωρία ευρύτερα- μπορεί να συνεπικουρήσει τον ποιητή
στο έργο του;
Όχι, διόλου. Η θεωρία
της λογοτεχνίας ως επί το πλείστον αποσαφηνίζει ορισμένες από τις πτυχές της
ποιητικής δημιουργίας οι οποίες είναι αδύνατο να γίνουν ευρύτερα κατανοητές ή
έστω αποδεκτές. Ο ποιητής βρίσκεται σε άλλο πεδίο, σε άλλη ειδίκευση, σε άλλο
πρόβλημα.
Σε αφορά ο αναγνώστης
κατά τη διάρκεια της γραφής;
Όχι, εάν συμβαίνει
κάτι τέτοιο, δεν υπάρχει ποίηση. Τον ποιητή εάν τον αφορά κάτι αυτό είναι το
αντικείμενό του. Αυτή η ερώτηση θα ήταν σημαντική εάν διατηρούσε την αξία της
όντας αντεστραμμένη – εάν ρωτούσε κανείς έναν αναγνώστη εάν τον αφορά ο ποιητής
κατά τη διάρκεια της ανάγνωσης.
Υπάρχει σύνδεση μεταξύ
ποιητικού και δοκιμιακού λόγου;
Όλα τα είδη
λογοτεχνίας συνδέονται μεταξύ τους, στενά. Το λέω αυτό διότι πιστεύω πως η
άριστη δοκιμιογραφία αποτελεί λογοτεχνικό είδος.
Ποια η σχέση ποίησης
και αναπαράστασης;
Δεν υπάρχει τέτοια
σχέση διότι στην ποίηση δεν αναπαρίσταται κάτι. Αυτή η σχέση εντοπίζεται ως
κάτι ιδιαίτερο και άξιο προσοχής μεταξύ ποιητικής έκφρασης και αναπαράστασης.
Ποια είναι η σχέση της
ποίησης και του ποιητή με την κοινωνία, τον πολιτισμό και την πολιτική;
Αυτό το ανέπτυξα
παλαιότερα σε μια σειρά ειδικών δοκιμίων, ωστόσο για να μην επαναλαμβάνομαι θα
προσθέσω εδώ κάτι επιπλέον. Η έμπνευση υπερβαίνει, δεν κατασκευάζει μήτε ανακατασκευάζει,
μήτε ξεθεμελιώνει, μήτε συγχωνεύει. Εκπληρώνεται, δεν εκπληρώνει. Τα γραμμένα
«εσώψυχα» δεν είναι μόνο πανομοιότυπα, έχουν κοινή πρόθεση και κοινή απουσία
νοήματος, σε αυτά, με αυτά, καταγγέλλονται και ευλογούνται τα πάντα εκτός από
το αίτιο και το παρεπόμενο.
Βλέπω χαρακτήρες που
έχουν αποκοπεί ακόμα κι απ’ τα υπολείμματά τους, ακόμα κι από τις αντιθετικές
τους κλίσεις, οι οποίοι επιμένουν πως αυτό που τους συμβαίνει είναι κάτι
ποιητικό. Η ποίηση δεν αποτελείται από καταθέσεις και εκφράσεις πόνου που ένωσή
τους θα απαυγάσει επιτέλους νόημα. Ακόμα και η πολυπόθητη ενότητα(;) γίνεται
παραδεκτή απ’ αυτούς μόνο σαν προϋποθέτει την ανθρώπινη παρέμβαση. Αυτή η
ψευδαίσθηση παρέμβασης καθιστά την ενότητα όσο και τον πόνο φαινόμενα που
διαφεύγουν αληθινής αναγνώρισης. Οι ενδιαφερόμενοι απλά τυρβάζουν – γι’ αυτό
απάντησα όπως απάντησα στην πρώτη ερώτηση.
Η γλώσσα ποίησης
είναι συγκεκριμένος τρόπος, δηλαδή συγκεκριμένο πρόβλημα, καθετί άλλο είναι
μίμηση προτύπων αποκομμένων από οποιαδήποτε αξιόπιστη αντίληψη της
πραγματικότητας. Τρόποι απόψεων, που κρατιούνται με νύχια και με δόντια από το
απομεινάρι κάποιας επιθυμίας η οποία όσο εξακολουθεί παρατείνει την αίσθηση
αδυνατότητας ένωσης με τα πάντα. Οι απόψεις αυτές είναι στη βάση τους τόσο
ιδεολογικές, ανούσιες, που τίθενται ως υπαρξιακές προϋποθέσεις ή, ακόμα
χειρότερα, συνιστούν ένα βιωματικό δόγμα.
Εάν χρειάζεται να
συνοψίσω θα πω ότι κάτι άλλο τεκμηριώνεται: με τον απρόσμενο εντοπισμό έστω
μιας παραμικρής ένδειξης αλήθειας αυξάνεται αμέσως η ανάγκη για αυταπάτη.
Πρώτη δημοσίευση: εξιτήριον – ψηφιακές εκδόσεις ανοικτού περιεχομένου, 27 Ιουνίου 2025